DY KOPSHTAS TË LUKSEMBURGUT

Nuk di a quhet ende Paris ai qytet?

Më ishte krijuar përshtypja se Patrick Modiano, një nga kopshtsat e Luksemburgut (fjalën “kopshts” e kisha krijuar, me sa dukej, për rastin e tij), nuk e kapërcente asnjëherë hyrjen, për të dalë në trotuarin përballë. Banonte në anën e kundërt të kopshtit, ndoshta në Rrugën Fleuris, atje ku në numrin 27, Gertrude Stein mblidhte dikur shkrimtarët e rinj amerikanë, për t’u thënë një ditë atë frazën e famshme “ju jeni një brez i humbur”.Modiano shëtiste pothuajse çdo ditë pak pas mesditës, në të njëjtën kohë si unë. Ishte lehtësisht i dallueshëm që larg, ashtu siç ishte e njohur ajo çka njerëzit dinin për të: pas tërheqjes nga skena të Julien Gracq-ut dhe Claude Simon-it, dy më të rinjtë, Modiano bashkë me Le Clezio-në, si të kryenin një ritual të njohur, e kishin krijuar tashmë dyshen e tyre. Ishte pak a shumë si dyshja e mëparshme Andre Maurois-François Mauriac, Jevtushenko-Voznjesenski të botës sovjetike, ose, në rast kryeqytetesh, Budapesti me Bukureshtin që, për banorët e përtej Atlantikut, ishin shpesh i njëjti qytet.
Prirja e dyzimit, ndërsa ishte lehtë të vihej re, s’ishte e tillë në gjetjen e shkakut. Kishte shkrimtarë që ngjanin si të lindur për të krijuar dyshe, ashtu siç kishte të tjerë për të kundërtën. Camus-Sartre, për shembull, ishte një dyshe prapsuese, ashtu siç ishte, për çudi, e rrallë, ajo që në jetë dukej më e shpeshtë, dyshja burrë-grua (Sartre-Simone de Beauvoir). Këto të fundit, gratë, me përjashtim ndoshta të Anna Ahmatovës dhe Marina Cvjetajevës, përgjithësisht ngjanin të pabashkueshme.
Dyshja Modiano-Le Clezio dukej harmonioze gjer ditën kur Çmimi Nobel i këtij të fundit e kishte trandur peshoren. Nuk më kujtohej nëse Modiano pas kësaj i kishte shpeshuar shëtitjet në kopsht, apo i kishte rralluar.
Kryqëzoheshim shpesh dhe nuk e fshihnim që e njihnim njëri-tjetrin, por ngaqë ai shquhej për njëfarë vështirësie në përballimin me njerëzit, gjë për të cilën unë gjithashtu s’isha për t’u lakmuar, nuk kishte ndodhur të përshëndeteshim. (Në Tiranë ndërkaq, bashkë me doket e reja paskomuniste, kishte hyrë edhe acarimi shkaktuar prej vështrimit dhe shprehja “pse më shikon?” gjendej shpesh në lajmet e kronikës së zezë, si zanafillë grindjesh.) Sipas dokeve të Tiranës, Modiano dhe unë, pas një “pse më sheh”-u, duhej të ishim përfytur disa herë përpara se një ditë, pothuajse në të njëjtën kohë, të ndalonim hapat dhe, pa e fshehur kënaqësinë që na shkaktoi kapërcimi i ngërçit, i kishim folur me emër njëri-tjetrit.
I thashë se e merrja kafen çdo ditë në “Rostand” dhe ai, ose e dinte, ose u tregua fisnik, duke thënë “e di”.
E lamë të takoheshim pikërisht në “Rostand”. Ndërkaq kishin kaluar dy vjet dhe, ndonëse biseda ishte përsëritur disa herë, kafeja ende s’ishte pirë, gjersa u kujtova për vijën fatale, trotuarin, që ai s’e kapërcente kurrë.
Një ditë kur u kryqëzuam, ishte me gruan, e cila tha pikë për pikë çfarë i kishte thënë ai vetë për punën e kafesë, ndërsa tjetri dëgjonte gëzueshëm. Me këtë rast, përmasa e takimit të ardhshëm u zgjerua, ngaqë natyrshëm u përfshi dhe Helena, dhe unë, pas këmbimit të telefonave, duke treguar me dorë nga drejtimi i ndërtesës 63, iu thashë se do t’i prisnim me kënaqësi.
S’ishte mbushur ende viti, kur me buzëqeshjen e hareshme që shoqëron zakonisht një zbulim, ai më tha se kishte vënë re që përballë portës sonë ishte një kioskë gazetash, çka tregonte se ndonëse kujdesshëm çështja po shkonte përnjëmend drejt vizitës në shtëpi. Kishte mbetur dhënia e kodit të portës, çka ndodhi pas një tjetër viti.
Ndoshta këtë herë do të kryhej sikur ngjarja e papritur të mos ndërhynte: emri i tij u shfaq befas në kandidimet për Çmimin Nobel. Sapo e pashë në gazetë, mendimi i parë që më erdhi ishte të ngrihesha e të dilja në kopsht për ta takuar. Më tepër se një dëshirë, ishte njëfarë detyrimi. Ishim të dy në listë dhe jo çdo ditë qëllonte që dy kopshtas të Luksemburgut të gjendeshin në të njëjtën listë të Nobelit. Veç kësaj, dhe kjo ishte kryesorja, ndërsa unë e kisha këtë histori për ndoshta të tridhjetën herë, ai e kishte për të parën, ndaj, si rishtar që ishte, më përkiste t’i thosha diçka. Diçka qoftë dhe të thjeshtë, të llojit se s’duhej marrë aq dramatikisht në rast… në rast… se…
Isha duke menduar këto, kur u bëra i ndërgjegjshëm se po vazhdoja ecejakun e dytë dhe ai s’dukej gjëkund. Në endjen tjetër, bashkë me pyetjen nëse e kishte marrë vesh, më shkrepi ndër mend se pikërisht ngaqë e dinte ishte zhdukur kështu. Gjithë Parisi i mbante mend fjalët “quel horreur!” (ç’tmerr!) të Beketit, në çastin kur në telefon i kishin dhënë lajmin se e kishte marrë çmimin. Nga Modiano nuk mund të pritej veçse diçka e ngjashme.
Dhe ashtu ndodhi vërtet. Nuk doli jo vetëm gjer të enjten e shpalljes së Nobelit, por as dy muajt e tjerë, thua se priste rënien e gjetheve të fundit në Luksemburg, dëshmitareve të gjithçkaje.
Merrej me mend se e gjithë kjo do t’i kërkonte nja dy vite të tjera, përveç atyre që kishin kaluar ndërkaq në pritje të takimit tonë.
Duke njehsuar gjakftohtësisht rrethanat, të papriturat e mundshme, përparimin e ngadaltë, por të sigurt të fazave, dhënien e kodit të ndryshuar të portës, pa bërë fjalë për ho-llësitë e tjera, parashikoja që takimi ynë vështirë se mund të ndodhte përpara vitit 2016. Për të qenë brenda, në qoftë se do t’i përmbaheshim shkallëzimit me dhjetëvjeçarë, pothuajse i sigurt mund të quhej viti 2026, kur unë të isha 90 vjeç e ai diçka më pak.
Kurse për siguri të plotë, jashtë çdo dyshimi, viti i takimit tonë do të mund të ishte 2036! Veç jo në Kafe Rostand ose në 63, Bld. Saint Michel, por atje ku vonesat, qofshin me vite, qofshin me shekuj ishin të shpërfillshme.
Pikërisht që andej, në larginë, mund ta kujtonim gëzueshëm kafenenë, në të cilën s’na u bë mbarë të merrnim një kafe, pranë kopshtit me emër të pazakonshëm, diçka midis luksit dhe burgut, si të thoshe Burgaluksi apo Luksaburgu, përbri të cilit kalonte një bulevard, që në atë kohë me siguri quhej ndryshe, dhe ishte një listë, të kujtohet ku kishim qenë të dy, njëfarë gare, jo kuajsh, tjetër, dhe një herë në listë ishte një grua ruse me emrin Bella Ahmadulina, dhe unë desha të të tregoja diçka për të, por që s’munda, ngaqë atje në tokë ishte diçka që pengonte, diçka që quhej “turp”, të kujtohet si i thoshin frëngjisht? mos u mundo, e di që s’e gjen dot, ngaqë këndej nuk njihet… Ajo pra, Bella Ahmadulina ishte në listë, vajzë e dikurshme e Institutit Gorki, ku, siç mund ta dish, unë kam qenë student dhe ajo, si gjithë vajzat, e kishte dhomën në katin e dytë, por dushet e përbashkëta ishin të gjitha në katin e nëndheshëm dhe çunat e kursit kishin hapur një vrimë te ndarja e femrave, merrej me mend përse, dhe Bella, përveç që ishte e bukur, po merrte famë ndërkaq si poeteshë, çka e shto-nte kërshërinë për të… Kështu që kur ia pashë… emrin në listë, gati sa s’bëra ah, por kjo qenka Bella, duke shtuar ca gjëra që andej nuk thuheshin… Nuk di a quhet ende Paris ai qytet?………………………………………………