A KA MJEGULL NË VENDIN TUAJ?

FILLON ME MJEGULL

Në fillim te viteve ’70, gjatë një pritjeje në Paris, ambasadori i Shqipërisë komuniste pati një bisedë të shkurtër me Miguel Asturiasin, që në atë kohë ishte ambasador gjithashtu, i Guatemalës, në Francë.
Në pamje të parë, biseda nuk mund të ishte veçse e kotë, aq më tepër që të dyja vendet e vogla as nuk kishin e, me sa dukej, as mendonin të kishin kurrfarë marrëdhëniesh, duke përfshirë edhe ato diplomatike. Romancieri nobelist ishte në atë kohë mjaft i vjetër, dhe në pritjet pariziane duhej të ishte tejet i lodhur nga njohjet e kota, nga kureshtitë e njerëzve dhe nga pyetjet bezdisëse: jeni duke shkruar ndonjë gjë të re? Veç kësaj, ai i kishte shuar prej kohësh kureshtitë, sidomos ato që lidheshin me vendet diktatoriale, ngaqë në veprën e tij kishte, së paku, dyzet vjet që i kishte zbërthyer e përshkruar si rrallëkush mekanizmat e tiranisë. Së fundi, ç’mund t’i thoshte autori i madh ambasadorit të vendit, diktatori i të cilit ishte ende gjallë dhe ngjante aq shumë me presidentin diktator të përshkruar prej tij në romanin e famshëm „Zoti President“?
Dhe ja biseda, siç ma ka treguar vetë ambasadori, në tetor të vitit 1971.

-„Asturias: Shqipëria… Kam dëgjuar për vendin tuaj. Desha të di një gjë: a ka shumë mjegull?

-Ambasadori: Hm. Si të thuash. Mund të them se po. Natyrisht që ka edhe mjegull. -Asturias: Nuk jua bëra kot pyetjen. Në qoftë se ka mjegull, do të thotë se duhet të ketë edhe legjenda.
Kaq ishte biseda ose, së paku, thelbi i saj. Pas shtyrjes dy herë, për arsye shëndetësore, të një dreke që ambasadori dhe unë do ta kishim me të, Asturiasi nuk e mori më veten. Në ardhjen time tjetër në Paris, ai kishte vdekur dhe njohja dhe biseda e ëndërruar prej meje me të mbeti pa u bërë….

MBARON ME MJEGULL

A ka mjegull në vendin tuaj? Në mbyllje të këtyre shënimeve për legjendat, pyetja e Miguel Asturiasit njëzet e pesë vjet më parë në një pritje diplomatike në Paris, pyetje e bérë rastësisht, e harruar, ndoshta, aty për aty, siç ndodh shpesh me pyetjet e mëdha, përfshin krejt thelbin e çështjes.
Në kohën që po shkruheshin këto radhë, në Tiranë, botoheshin kujtimet e ish-ambasadorit shqiptar në Paris, në vitet shtatëdhjetë, pikërisht në periudhën kur kishte ndodhur biseda e famshme. Ambasadori e përmend takimin me shkrimtarin e madh, por disi ndryshe nga ç’është dhënë në këtë libër, madje ndryshe nga të gjitha versionet e mundshme të përfytyruara prej meje.
Kryesorja që mungonte në kujtimet ishte përmendja e mjegullës, pikërisht asaj që ishte bërë, ndoshta, shtysa e parë për këtë libër. E si të mos mjaftonte kjo, kishte një shtesë, që ishte në kundërshtim me thelbin e bisedës. Miguel Asturiasi nuk mund ta kishte bërë pyetjen për mjegullën, madje asnjë pyetje tjetër kureshtare, sepse, sipas kujtimeve të ambasadorit, ai paskësh qenë në Shqipëri më 1930, si turist! Dhe, natyrisht, kishte mbetur i mahnitur nga bukuritë e saj !
Ambasadori shqiptar e ka lënë këtë botë fill pas botimit të librit, kështu që s’ka qenë e mundur të merrej vesh gjer në fund e vërteta për bisedën e dikurshme. Nga teksti i kujtimeve del se ambasadori është disi kundërthënës. Nga një anë shkruan se Asturias ishte i këndshëm e përparimtar, nga ana tjetër se „i shërbente me ndërgjegje një regjimi që ai vetë e kishte përshkruar me ngjyrat më të zeza“. Po aty haptas e gjykon që „ishte ambasador i një vendi pa prestigj dhe shumë të diskredituar“ (thua se Shqipëria jonë, e imja dhe e ambasadorit, ndritte nga prestigji !). Më poshtë shton se ka qenë i nxituar për këtë gjykim të hedhur në ditarin e tij, por kjo s’e pengon që ne të njëjtën faqe të kujtimeve të shtojë se shkrimtari nobelist „nuk merrej me gjë tjetër në Paris, veçse me shitjen e kafesë dhe me botimin e veprave të tij“ !
Siç duket, respekti dhe mosrespekti janë të përzier në këto faqe, në një mënyrë të tillë që vështirë të shpjegohet. Ka gjasë që mosrespekti të jetë i kohës komuniste, kurse respekti i kohës pas tij.
Sidoqoftë, e kam pasur të pamundur të gjej ç’ka ndodhur me kujtesën e ambasadorit, me kujtesën e Miguel Asturiasit, së fundi me kujtesën time. Ka gjasë që kjo bisedë për mjegullën, e padëshmuar saktë asgjëkund, madje as në arkivat e Ministrisë së Jashtme shqiptare, duke qenë njëfarë takse për guximin tonë (guximin tonë për të folur për diçka që, ndoshta, s’duhej), jep, ndoshta, më qartë se gjithçka nevojën tonë për paqartësi.
Legjendat janë mjegulla jonë. Mjegulla, për të cilën kemi aq shumë nevojë të gjithë ne, banorë të këtij planeti: tiranë dhe skllevër, të mirë dhe të ligj, të lumtur e të brengosur, të lirë, të pranguar dhe të fyer, bankierë dhe horra, fisnikë, prostituta dhe vrasës.
Ne kemi nevojë për to, sepse pamjet dhe ngjarjet e botës janë tepër tmerruese për sytë dhe ndërgjegjen tonë. Ato kanë nevojë për një vello. Në mënyrë që e vërteta të mbërrijë gjer te ne, e thyer si nëpër një prizëm. Përndryshe, ajo do ta shkatërronte ngrehën e brishtë të shpirtrave dhe trupave tanë.
Si një shtjellë e marrë vërtiten sipër nesh shtrigat, engjëjt dhe djajtë, Gilgameshi i asirëve, Tristani me Izoltën, Prometheu, Atridëte përgakur, Don Zhuan Tenerio e don Miguel Manara, të shkrirë e të bërë një në fytyrën e Don Zhuanit, Abrahami, profetët biblikë, studenti pijanec Faust, vdekur më, bashkë me Mefistofelin e vet, fytyra të reja që janë në përpunim e sipër, Merilin Monro, Hitleri, ndoshta Ejnshtajni që mund të shfaqen në kush e di ç’trajtë befasuese.
Jeta jonë, e rrethuar nga kjo shtresë e dendur, njëlloj si globi tokësor nga atmosfera e tij, ndihet disi më e mbrojtur nga pashpirtësia e gjithësisë.
Në të vërtetë, shpirti ynë, i tmerruar nga vetvetja, ka krijuar mbrojtjen kundër vetvetes.

Korsikë-Francë, 1994