URA ME TRI HARQE
xxv
Shi në atë kohë, për dy net rresht, bujti në famulli një murg i çuditshëm me emrin Brokhard, që po kthehej në Europë prej Bizantit, ku kishte qenë i dërguar me shërbim prej vendit të vet. Isha duke lexuar në dritën e fundit të ditës që po mbaronte, kur erdhën e më thanë se me trapin e fundit kishte kapërcyer një njeri që ngjante si murg dhe që pyeste diçka në një gjuhë të pakuptueshme. U thashë ta sillnin.
Ishte tepër i mprehtë në fytyré, gjymtyrëgjat dhe i pluhurosur në mënyre të pabesueshme.
– S’kam parë rrugë kaq të gjatë, – tha ai, duke treguar me gisht vetveten, sikur rrugën ta kishte të mbështjellë kular rreth trupit. – Dhe pothuaj e gjitha është në meremetim. Unë vështroja i habitur përbaltjen e tij dhe shpejtova ta ndihmoja për t’ia përligjur disi atë.
Éshtë rruga e vjetër Egnatia, që po e meremeton një shoqëri rrugore, – i thashë.
Ai béri „po“ me kokë dhe hoqi zhgunin, duke shkundur pluhurizën gjithkah.
– Jane pikärisht ata qö po böjné edhe urön prej guri.
– Po, – tha ai, – e pashé tek po vija.
Pa zhgunin ai dukej edhe mä i gjatë. Gjymtyrét i kishte aq te holla, saqë, po t’i kryqëzonte ato duar kockä e lëkurë, do të ngjanin me një lajmérim „rrezik vdekje“
Një degëzim i késaj rruge të çon në bazën ushtarake të Vlorës, apo jo? – tha ai.
Me siguri, është spiun, mendova.
– Po, – iu përgjigja.
Në fund të fundit, aq më bënte nëse pyeste për bazën e Vlorës. Ajo tani ishte e tjetërkujt.
E ftova të rrinte mbi flokëset e buta pranë zjarrit dhe shtrova tryezën e vogël.
– Uluni të hamë, me siguri, do të jeni i uritur.
Këto fjalë i thashë me zë të tillë të pasigurt, sikur të kisha frikë se a do të isha në gjendje ta ngopja me ushqim atë eshtëri tä pamaté. Sikur tö kishte kuptuar mendimet e mia, ai buzéqeshi vesh mé vesh dhe tha:
– Unë jam bujtës. Sllavät mysafirit i thoné gost dhe ata e kanë sajuar kétö fjalë nga fjala anglishte ghost, qé do té thotë fantazmé, hije, shpirt. – Ai buzeqeshi. – Dhe, si çdo shpirt, unë kam nevojë për mish. Ha, ha, ha!
Ai qeshi në mënyrë të tillë, që s’kishte si të mos më dukej e frikshme. Përpiqesha të mos ia shikoja fikthin, ngaqé mé dukej se gjatë lévizjeve do t’ia çante fytin.
– Hani si në shtépinë tuaj, – i thashë
Ai vazhdoi të qeshte një copë here, duke mos i hequr sytë nga tryeza. Mendimi se do té kisha mundési ta kaloja mbrémjen me njé njeri qé merrte vesh nga gjuhësia, më shkaktoi një kënaqësi të beftë.
– Ç’të reja kemi? – e pyeta, duke e ruajtur bisedën për gjuhësiné për më vonë.
Ai hapi krahët, si për të thëné: asgjë të jashtëzakonshme.
– Në Europe, siç e dini, vazhdon lufta njëqindvjeçare. Kurse Bizanti vlon nga spicat dhe përbetimet.
– Si përherë, – thashë unë.
– Po, si përherë. Porsa mbaruan kremtimet e përvjetorit të mundjes dhe verbimit të ushtrisë bullgare. Pas tyre, të gjithë bëhen si të çmeritur. Në atë vend, siç mund ta dini, kërkohen përherë shkaqe për t’u përndezur.
– Verbimi i ushtrisë bullgare? – pyeta. – Ç’éshté kjo?
– Nuk e dini? – tha ai. – Éshtë njé kob i madh, qé ata e festojné çdo vit me madhéshti.
Me fraza të shkurtra, Brokhardi më tregoi plojën e perandorit bizantin mbi ushtriné e mundur bullgare, kur pesembëdhjeté mijé robérve u qenë nxjerrë sytë (Ju e dini që ky éshté dënim zyrtar në Bizant, tha ai). U lanë sytë vetëm njëqind e pesédhjeté vetave, me qëllim që të udhéhiqnin këtë armatë të verbër drejt kryeqytetit të Bullgarisë. Ditë dhe natë, me gropat e zeza në ballë, lëvizte kjo verbéri drejt vendit të vet.
– Ç’tmerr, – tha Brokhardi, duke gélltitur copéra mishi, apo jo?
Mua mé dukej se, sa mé shumë hante, në vend që të vinte mish, siç tha vetë me shaka, ai, përkundrazi, hollohej e zbehej më tepér.
– Shtetet e mëdha edhe hakmarrjen e kanë të madhe, – tha ai.
Një copë herë biseduam për politikën. Ai ishte i një mendjeje me mua se Bizanti po plakej dhe se rreziku kryesor né kohën tonë po béhej shteti osman.
– Në të gjitha bujtinat ku ndalova, nuk flitej veçse për ta, – tha ai.
– Dhe, me siguri, të gjithë merren me hamendje të kota, per té gjetur se kush i ndolli ata per here tö pare prej shkretétirave të tyre dhe askush nuk mendon se ç’duhet bërë për të ndaluar dyndjen.
– Po, – tha Brokhardi, – njerëzit, kur nuk duan të veprojné kundër një të keqeje, jepen pas kërkimit të shkaqeve që e sollën atë. për ju, gjithashtu, ky eshtë njé rezik i afért, apo jo?
– Ne atë e kemi në prag.
– Ah, Po. Ju jeni fillimi i Europés.
Ai mé pyeti për vendin tonë dhe dukej menjëherë që kishte, njohuri të pasakta për të. I shpjegova se ne jemi pasardhësit e ilirëve dhe se latinët e quajnë vendin tonë Arbanum ose Albanum, apo Regnum Albanie, kurse vendasit arbanensen ose albanensen, që është e njëjta gjë. Pastaj i thashë se s’ka shumë vite që për vendin tonë ka nisur të pérdoret një emër i ri nga vetë njerëzit tanë. Ky emër i ri është Shqipëria, që vjen nga fjala shqiponjë. Pra, Arbri ynë quhet, kohët e fundit, edhe Shqipëri, që do té thotë një tufë, një bashkësi, një shoqëri shqipesh, kurse vendasit quhen shqiptarë, që vjen nga e njëjta fjalë.
Ai më dëgjonte gjithë vëmendje dhe unë vazhdova t’i shpjegoja për një listë serbe të vjetër kombesh, me shenja totemizmi, që ma kishte treguar një murg slloven, ku shqiptari shënohet si shqipe (dabar), hunavi si lepur, serbi si ujk, kroati si kukuvajkë, maxhari si rrëqebull dhe rumuni si mace. Ai tundte kokën vazhdimisht dhe, kur unë i thashë se ne, shqiptarët, jemi, bashkë me grekët e vjetër, popujt më te moçëm të Gadishullit Ballkanik, ai e mbajti lugën në dorë mendueshëm. Ne jemi rrënjës këtu, vazhdova, që nga kohët që s’mbahen mend. Sllavët, që kohét e fundit janë acaruar fort, siç ndodh shpesh me ardhacakët, nuk kanë veçse tre-katër shekuj që kanë mbérritur nga stepat e Lindjes. E dija se duhej t’ia vërtetoja njéfarësoj këtë gjë dhe i fola për gjuhën shqipe. I thashë se ajo, siç thoshin disa nga murgjit tanë, éshté bashkëmoshatare, në mos më e vjetër se greqishtja dhe kjo, gjithmonë sipas murgjve, vërtetohej nga fjalët greqishtja kishte marrë prej gjuhës sonë.
– Dhe s’janë fjalë dosido, – i thashë, – por janë emra perëndish e heronjsh.
Atij i shkëndijonin sytë. Unë i fola për fjalët Zeus, Dhemetra, Tetis, Odhise, Kaos, të cilat, gjithmonë sipas murgjve tanë, rridhnin prej fjalëve shqipe zë, dhé, det, udhë dhe haes, dhe ai e lëshoi lugën fare.
– Ha, goast, – i thashë, duke e vështruar gati me frikë lugën e tij, të vetmin mjet që dukej se e mbante atë të lidhur me botën e të gjallëve.
– Kéto që mé the janë té çuditshme, – tha ai.
– Kur dikush të mer fjalë perëndish, është njëlloj sikur të ketë marrë një pjesë të shpirtit, – i thashë pas pak.
– Por nejse, s’është koha për mburje e kotni. Tani për tani të dyja gjuhëve tona, shqipes dhe greqishtes, po u afrohet, si një re e zezë, gjuha osmanishte.
Ai bëri „po“ me kokë.
– Lufta midis gjuhëve s’është më pak e kobshme se lufta midis njerözve, – tha.
Unë u pikëllova dhe vetë nga biseda që kisha hapur.
Po afrohet gjuha e Lindjes, – përsërita pas pak dhe sytë tanë një copë here humbën mbi njëri-tjetrin, – me atë prapashtesën -llëk, vazhdova ngadalé, si njé tokmak i tmerrshëm.
– Mjerë ju! – ia bëri ai.
Unë tunda kryet me dëshpërim.
– Dhe askush s’e kupton rrezikun, – thashë.
– Ah, – ia bëri befas ai dhe, me një lëvizje të vrullshme, sikur të çlirohej nga një kurth, u shképut nga tryeza.
Tani ishte i lirë të kthehej prapë në fantazmé.
***(Ismail Kadare , «Ura me tri harqe», kapitulli XXV, Vepra X ,f 68-73 )
topkadare.com 