Dy Jetët e Shkrimtarit Kadare

Kur isha katërmbëdhjetë-pesëmbëdhjetë vjeç, më dukej mosha mbi njëzet vjeç tepër e mërzitshme. Vetë fjala “njëzet” më ngjante se ishte ngjizur me mërzi dhe fillim pleqërie.

Kur isha njëzet e dy-njëzet e katër vjeç, ndonëse shqyhesha gazit me marrëzinë e parë, isha i bindur se, sidoqoftë, koha më e mirë për një shkrimtar për të vdekur ishte aty nga tridhjetë e një- tridhjetë e dy vjeç. Kur e mbërrita këtë kohë, ideja ime për moshën pësoi një trandje njëherë e përgjithmonë.
Ishte pak a shumë në atë kohë që e ndjeva së pari se shkrimtari ka dy jetë krijuese, një të gjatë e monotone e një tjetër të shkurtër si shkreptima. Që shkrimtari është, gjithashtu, dymoshës (mosha fizike e tij dhe mosha e famës ose, së paku, e kujtimit të tij, qoftë edhe me një famë gjysmë të shuar), këtë e dija qyshkur. Ajo që zbulova ishte tjetër gjë dhe pikërisht që kjo dymoshësi ose, më saktë, mosha e tij e dytë, ajo e madhja, është dhe një nga shkaqet e keqkuptimeve midis shkrimtarit dhe kohës së vet.

Keqkuptimet janë të pashmangshme, po të kujtojmë se kur një njëzetvjeçar e ka vështirë të merret vesh me një tetëdhjetëvjeçar, si do ta ketë të lehtë të kuptohet me një tetëqindvjeçar (që është mosha mesatare për shkrimtarin e shquar) e aq më shumë me një dymijëvjeçar (moshë mesatare e të mëdhenjve)?

E keqja është se qysh se është gjallë (domethënë në moshën e tij parë), shkrimtari e ndien moshën e dytë. Ai ndien peshën e saj, lumturinë, tritshtimet, dhe gjithçka tjetër të saj, që duke qenë të përmasave të tjera, ngjajnë të mbikësojshme.
Ai është dyzet vjeç, por një zë i brendshëm i thotë: në të vërtetë, ti je ende dy vjeç, kështu që sipas kalendarit tjetër, atij të dytit, ti ke ende një mijë e katërqind vjet për të jetuar. Por në moshën e dytë të shkrimtarit kalendari mund të ecë mbrapsht, domethënë shkrimtari, me kalimin e viteve, në vend të plaket, mund të rinohet edhe më..
Të gjitha këto sjellin në jetën e shkrimtarit një tjetër ajër e tjetër klimë nga të tjera zona. Që e gjithë kjo të shëmbëllehet me punët hyjnore, çka edhe shpesh është bërë, gjithashtu është e kuptueshme. Më shumë se një vetëmburrje e shkrimtarëve, ky hyjnizim i punës së tij ka ardhur nga vështirësia për të shpjeguar të fshehtën e dy kalendarëve.

 Mos u tremb, është një stuhi e vdekur !

…Kam lindur dhe jam rritur në një qytet të vogël mesjetar shqiptar, në mesin e të cilit ngrihet një kështjelle tepër hijerëndë. Në të gjitha regjimet, duke përfshirë edhe atë komunist, kjo kështjellë kishte shërbyer edhe si burg. Meqënëse dukej nga çdo pikë e qytetit, kështjella bashkë me burgun sipër saj rrezatonte peshë., pushtet dhe kërcënim kudo.

Fëmijë u rrita nën hijen e saj. Por, në moshën 11-12 vjeçare, koha e leximeve të para serioze, një tjetër kështjellë e zotroi befas mendjen dhe përfytyrimin tim. Një kështjellë skoceze këtu pranë Edinburgut, ajo e Makbethit.
Magjepsja ishte e tillë saqë befas, kështjella e largët skoceze e zbehu kështjellën e qytetit tim. U zbeh burgu i saj, rojet, kërcënimi i saj. Ndodhi kështu një gjë e habitshme: një adoleshent shqiptar, në një vend të humbur komunist, u josh, fal Shekspirit, nga mjegullat e Skocisë së largët.
Rishtar i një bote tjetër asaj të letërsisë, ky adoleshent ja besoi jo vetëm përfytyrimin, por ndërgjegjen e vet kësaj bote. Ligjet e saj u bënë për të ligjet kryesore. Shefat e saj, Shekspiri, Dante, Homeri, Kafka, u bënë shefat e vërtet të tij.
Unë i besova kësaj magjepsjeje siç i besohet një feje.
Kur dëgjoj pyetjet që na bëhen shpesh ne shkrimtarëve të ish perandorisë Komuniste: si spjegohet që arritëtët të bënit letërsi të mirfilltë, në ato vende e në ato kohra kur kjo dukej e pamundur, përgjigjja ime ka qenë pikrisht kjo: ne patëm besim te letërsia. Ishte ajo që përkushtimin dhe besimin tonë na e shpërbleu me bekimin dhe mbrojtjen e saj.
Të besosh te letërsia do të thotë të besosh në një realitet superior.
Të besosh tek letërsia do të thotë që regjimi i frikshëm i vendit tënd të të duket shum më i zbehtë se funebriteti madhështor i saj. Të besosh te ky art do të thotë që ti të jesh i ndërgjegjshëm që qeveria që ty të sundon, që policia që ty të përgjon, që parlamenti, shefat, administrata, vetë tirania, nuk janë veçse një makth i përkohshëm, një lëndë e vdekur, në krahasim me urdhrin e madh, ithtar i të cilit je bërë ndërkaq.
Për të mos u zgjatur, më lejoni tju kujtoj një episod të “ Komedisë Hyjnore” të Dantes. Tek rrugëton nëpër ferr dhe Dante Aligieri trembet një çast nga një stuhi që po afron, mjeshtri i tij, Virgjili, i thotë: “ Mos u tremb, është një stuhi e vdekur”.

Pjesë nga libri : ” FTESË NË STUDIO” të © ISMAIL KADARE